2025 оны Монголын уул уурхайн салбар: Бүтцийн өөрчлөлт, геополитикийн эргэлт дундах ашигт малтмалын огцом өсөлт

Удирдлагын хураангуй

2025 он бол Монгол Улсын уул уурхайн салбар болон үндэсний эдийн засгийн хувьд эгзэгтэй мөч юм. Улс орон хувирган өөрчлөхүйц хөгжлийн үр дүнд бий болсон, ашигт малтмалд суурилсан хүчирхэг өсөлтийг мэдэрч байна. Энэхүү өсөлтийн гол хөдөлгүүр нь дэлхийн хамгийн том зэсийн үйлдвэрлэгчдийн нэг болох замдаа орсон Оюу толгойн зэс, алтны уурхайн гүний олборлолтын огцом өсөлт юм.

Зэсийн үйлдвэрлэлийн энэхүү огцом өсөлтийг Хятад руу гаргах ложистикийн хүчин чадлыг эрс нэмэгдүүлсэн, хил дамнасан төмөр замын дэд бүтцийг саяхан ашиглалтад оруулснаар боломжтой болсон нүүрсний экспортын дээд хэмжээ нөхөж байна. Үүнтэй зэрэгцэн Монгол Улсын Засгийн газар "Гуравдагч хөрш"-ийн гадаад бодлогынхоо гол цөм болох барууны орнуудтай хамтран уран болон газрын ховор элементийн (ГХЭ) асар их нөөцөө хөгжүүлэх стратегийн амбицтай эргэлтийг эхлүүлж байна.

Гэвч энэхүү урьд өмнө байгаагүй өсөлтийн үе нь гүн гүнзгий эрсдэл, бүтцийн эмзэг байдалтай зэрэгцэж байна. Эдийн засгийн тэлэлт нь бараг бүхэлдээ уул уурхайн салбараас хамааралтай бөгөөд энэ салбар нь өөрөө Хятад гэсэн ганцхан экспортын зах зээлээс хэт хамааралтай байна.

I. 2025 оны макро эдийн засаг ба төсвийн орчин: Дарамт шахалт дундах огцом өсөлт

2025 онд Монголын уул уурхайн салбарын гүйцэтгэл нь ашигт малтмалын баялгаар тэтгэгдсэн хурдацтай өсөлттэй боловч дорвитой дарамт, эрсдэлээр тодорхойлогдох улс орны эдийн засгийн ерөнхий нөхцөл байдалтай салшгүй холбоотой юм.

A. Эдийн засгийн өсөлтийн төсөөлөл: Уул уурхайн хөдөлгүүртэй огцом өсөлт

Монгол Улс 2025 онд онцгой хүчтэй эдийн засгийн өсөлттэй байх төлөвтэй байгааг олон улсын томоохон санхүүгийн байгууллагууд нэгэн дуугаар хүлээн зөвшөөрч байна. Дэлхийн банк тус улсын ДНБ-ийг 6.3%-аас 6.5% хүртэл өснө гэж таамаглаж байгаа бол, Азийн хөгжлийн банк (АХБ) ч мөн адил 6.0%-аас 6.6% гэсэн өөдрөг төсөөллийг дэвшүүлж байна.

Энэхүү өсөлтийн хөдөлгүүр нь эргэлзээгүй уул уурхайн салбар юм. Уул уурхайн үйл ажиллагаа нь 2025 онд улсын нийт ДНБ-ий 25-30%-ийг бүрдүүлж, экспортын орлогын 90 гаруй хувийг бий болгоно гэж таамаглаж байна.

B. Төсвийн динамик: Мөчлөг дагасан зардлын аюул

Уул уурхайн огцом өсөлт нь Монгол Улсын Засгийн газарт ихээхэн хэмжээний орлогын гэнэтийн өсөлтийг бий болгож, төсвийн гол үзүүлэлтүүдийг мэдэгдэхүйц сайжруулахад хүргэсэн. Улс орон төсвийн ашигтай байдал, төрийн өрийн ДНБ-д эзлэх харьцааг мэдэгдэхүйц бууруулж, гадаад валютын нөөцийг эрүүл түвшинд хуримтлуулсан.

Гэсэн хэдий ч энэхүү эерэг төсвийн зураглал нь гүнээ сэтгэл түгшээсэн хандлагаар сүүдэрлэж байна. Орлогын урсгал нь төрийн салбарын цалин, тэтгэвэр, хөрөнгө оруулалтын төслүүдийн зардлыг мэдэгдэхүйц нэмэгдүүлэх зэрэг төсвийн зардлын асар их тэлэлтийг өдөөж байна.

II. Ашигт малтмалын төрөл зүйл: 2025 оны үйлдвэрлэл ба зах зээлийн төлөв

A. Зэс: Өсөлт ба шинэчлэлийн хөдөлгүүр

Зэс бол 2025 онд Монголын эдийн засгийн өсөлтийн маргаангүй хөдөлгүүр юм. Энэ салбарын гүйцэтгэл нь Өмнөговь аймагт орших дэлхийн хэмжээний зэс, алтны орд болох Оюу толгой (ОТ) уурхайтай бараг ижил утгатай.

Гол хөдөлгөгч хүч нь Оюу толгойн гүний уурхай, тэр дундаа 1-р өргөх байгууламж болон түүний анхны олборлолтын талбай болох Панель 0-ийн үргэлжилсэн, амжилттай олборлолтын өсөлт юм.

B. Нүүрс: Хэмжээ ба үнэ цэнийн зөрчилдөөн

2025 онд Монголын нүүрсний салбар нь үнийн мэдэгдэхүйц дарамттай тулгарч байхад экспортын хэмжээг дээд амжилтад хүргэх гэсэн үндсэн зөрчилдөөнөөр тодорхойлогдож байна. Засгийн газар шинээр ашиглалтад орсон төмөр замын дэд бүтцийн тусламжтайгаар 83-100 сая тонн нүүрс экспортлох амбицтай зорилт тавьсан.

C. Алт ба үнэт металл

Алт нь Монгол Улсын хувьд экспортын орлого болон үндэсний нөөцөд хувь нэмэр оруулдаг чухал ашигт малтмал хэвээр байна. 2025 оны үйлдвэрлэл 21-24 тонн хооронд байна гэж тооцоолж байна.

III. Хууль эрх зүй ба хөрөнгө оруулалтын орчны хувьсал

Монголын уул уурхайн салбарын амжилт, ялангуяа урт хугацааны өсөлтөд шаардлагатай олон талт, өндөр чанартай хөрөнгө оруулалтыг татах чадвар нь "тоглоомын дүрэм"-ээс ихээхэн хамаарна.

A. Гадаадын хөрөнгө оруулалт ба "Гуравдагч хөрш"-ийн бодлого

Монгол Улсын үндэсний стратегийн гол тулгуур нь "Гуравдагч хөрш"-ийн бодлого бөгөөд энэ нь хоёр шууд хөрш болох Хятад, Оросоос гаднах улс орнуудтай гүн гүнзгий эдийн засаг, улс төрийн харилцааг хөгжүүлэх хүчин чармайлт юм.

IV. Дэд бүтэц ба технологи: Хөгжлийн гол хөшүүрэг

Монголын уул уурхайн салбарын 2025 оны амбицтай үйлдвэрлэл, экспортын зорилтууд нь чухал ач холбогдолтай дэд бүтцийн хөгжлөөс бүрэн хамааралтай. Логистикийн хувьсгал, технологийн дэвшилтэй хослон үйл ажиллагааны орчныг үндсээр нь өөрчилж байна.

A. Төмөр замын хувьсгал: Экспортын боломжийг нээх нь

2025 онд Монголын уул уурхайн салбарын тодорхойлогч онцлог нь шинэ төмөр замын дэд бүтцийн хувирган өөрчлөх нөлөө юм. Хятад руу чиглэсэн хил дамнасан шинэ төмөр замын холболтыг хөгжүүлж, ашиглалтад оруулсан нь улс орны өндөр хэмжээний нүүрсний экспортын зорилтод хүрэх чухал хөшүүрэг болж байна.

V. Геополитикийн динамик ба стратегийн эрсдэл

Монгол Улсын Орос, Хятад гэсэн хоёр том гүрний хооронд далайд гарцгүй оршдог байрлал нь геополитикийг эдийн засаг, стратегийн тооцооллынх нь гол цөмд байрлуулдаг.

A. Хятадын зангилаа: Зайлшгүй түнш, давамгайлах эрсдэл

Хятад бол бүх талаараа Монголын эдийн засгийн гол тулгуур юм. Энэ нь тус улсын хамгийн том худалдааны түнш, хөрөнгө оруулалтын гол эх үүсвэр бөгөөд Монголын нийт экспортын 80-90 гаруй хувийн эцсийн цэг юм.

VI. ESG-ийн шаардлага: Байгаль орчин, нийгэм, засаглал

Монголын уул уурхайн салбар өргөжин тэлэхийн хэрээр урт хугацааны амжилт, олон улсын тэргүүлэх хөрөнгө оруулалтыг татах чадвар нь байгаль орчин, нийгэм, засаглалын (ESG) өндөр стандартыг дагаж мөрдөхөөс хамаарна гэдгийг засгийн газар, салбарынхан улам бүр хүлээн зөвшөөрч байна.

A. Тогтвортой тогтолцоог нэвтрүүлэх нь

Энэхүү амлалтыг албан ёсны болгох чухал алхам 2024 оны сүүлээр хийгдсэн бөгөөд Монголын Үндэсний Уул Уурхайн Ассоциаци (МҮУУА) Канадын "Тогтвортой уул уурхайн төлөө" (TSM) санаачилгыг албан ёсоор нэвтрүүлсэн.

Дүгнэлт

2025 он нь Монгол Улсын институцийн чадавх, улс төрийн хүсэл зоригийг тодорхойлох шалгуур болно. Энэхүү нөөцийн өсөлтийг урт хугацааны, бат бөх хөгжил цэцэглэлт болгон хувиргах чадвар нь төсвийн ухаалаг бодлого хэрэгжүүлэх, геополитик, эдийн засгийн түншлэлээ төрөлжүүлэх цогц хөтөлбөрийг урагшлуулах, байгаль орчин, нийгэм, засаглалын (ESG) бат бөх зарчмуудыг аж үйлдвэрийнхээ үндсэн бүтцэд шингээх зэрэг бүтцийн хүнд шинэчлэлүүдийг хэрэгжүүлэх амжилтаас хамаарна.

Энэ жил хийгдэх сонголтууд нь Монгол Улс уян хатан, төрөлжсөн эдийн засгийг бий болгож чадах эсэх, эсвэл нөөцийн баялгийнхаа угаасаа тогтворгүй байдалд өртөмтгий хэвээр үлдэх эсэхийг тодорхойлох болно.